Tác giả: Maxkona

Trong thời gian gần đây, nước muối ưu trương ngày càng được nhắc đến và sử dụng nhiều hơn, nhất là trong việc chăm sóc sức khỏe cho trẻ. Vậy nước muối ưu trương là gì và có tác dụng thế nào?

Nước muối ưu trương là gì? Điểm khác biệt với nước muối đẳng trương

Nước muối ưu trương là dung dịch nước muối có áp suất thẩm thấu lớn hơn áp suất thẩm thấu (ASTT) trong dịch cơ thể (ASTT > 380mOsmol/L). Khác với nước muối sinh lý được pha theo đúng tỷ lệ muối : nước là 0,9% để tạo thành dung dịch đẳng trương (ASTT = 380mOsmol/L), nước muối ưu trương được pha với nồng độ muối cao hơn. Trong Y khoa thường sử dụng muối ưu trương với các nồng độ: 1,8%, 2,7%, 3%, 7,5% và 10%. Để đơn giản hơn, chúng ta có thể hiểu rằng: muối sinh lý thì mặn “sêm sêm” máu, muối ưu trương mặn hơn máu. Ngoài ra, còn có cả nước muối nhược trương thì nhạt hơn máu (NaCl < 0,9%). Khi tế bào tiếp xúc với nước muối đẳng trương, áp suất thẩm thấu trong và ngoài tế bào ngang nhau nên lượng nước ra / vào tế bào sẽ tương đương nhau. Còn với nước muối ưu trương, nước trong tế bào sẽ bị hút ra ngoài. Cũng chính bởi đặc tính này mà muối ưu trương cho nhiều tác dụng đặc biệt, nổi trội so với muối sinh lý.

Nước muối ưu trương có tác dụng gì?

Rữa mũi, loại bỏ dịch nhầy mũi giúp giảm nghẹt mũi, sổ mũi Khi rửa mũi cho bé với nước muối sinh lý, không ít cha mẹ còn gặp phải khó khăn vì rửa mũi cho bé không sạch hết, con vẫn còn khò khè sau rửa mũi và dẫn tới phải thực hiện nhiều lần, trẻ khó khăn khi hợp tác. Trên thực tế, cơ chế chung của các loại nước muối rửa mũi là làm loãng dịch nhầy mũi và tạo dòng chảy cuốn trôi chúng ra ngoài. Tuy nhiên nếu bé nghẹt mũi nặng, nhiều dịch mũi thì tác động này là chưa đủ. Thậm chí khi thao tác không đúng cách, con dễ gặp phải các biến chứng như: viêm tai giữa, dịch sặc vào phổi gây viêm phổi,… Chính vì thế mà các chuyên gia Nhi khoa đã khuyến khích sử dụng muối ưu trương thay cho muối sinh lý trong những trường hợp này. Nghiên cứu cho thấy, dùng nước muối ưu trương rửa mũi giúp rút ngắn thời gian thao tác nhanh gấp 2,5 – 3 lần so với việc rửa mũi bằng các loại nước muối sinh lý cho trẻ sơ sinh. Dịch mũi nhanh chóng được làm loãng và loại bỏ. Bên cạnh đó, các triệu chứng như như: sổ mũi, nghẹt mũi, niêm mạc mũi phù nề và sưng viêm,… cũng giảm rõ rệt. Tăng hiệu quả, giảm tác dụng phụ của thuốc dãn phế quản khí dung Viêm tiểu phế quản là bệnh đường hô hấp dưới thường gặp ở trẻ nhỏ khiến trẻ phải nhập viện. Khi bị viêm tiểu phế quản, bé khò khè khó thở kèm theo co lõm ngực, các bác sĩ sẽ thực hiện khí dung nước muối ưu trương 3% với thuốc dãn phế quản Salbutamol. Muối ưu trương không chỉ là dung môi hòa tan thuốc mà còn là dẫn chất giúp tăng hiệu quả của thuốc khí dung. Các nghiên cứu gần đây còn cho thấy khí dung muối ưu trương đơn độc thay cho thuốc giãn phế quản còn giúp hạn chế đáng kể những tác dụng phụ do thuốc dãn phế quản gây ra. Truyền dịch muối ưu trương Dung dịch nước muối ưu trương sử dụng trong truyền dịch có nồng độ NaCl rất lớn: 7,5% và 10%. Với áp suất thẩm thấu cao (3166mOsmol; 2422mOsmol) so với nước muối sinh lý thông thường chỉ 380mOsmol, chúng kéo nước từ trong tế bào ra ngoài huyết thanh nhanh chóng và làm thể tích tuần hoàn tăng nhanh đáng kể. Do đó, cơ thể sẽ được truyền muối ưu trương khi: Bị mất muối nhiều hơn mất nước (mất nước nhược trương): suy hoặc cắt tuyến thượng thận, mất nước và muối (nôn, tiêu chảy, ra mồ hôi) nhưng chỉ uống nước mà không bổ sung muối,… Khi cần tạo môi trường huyết thanh ưu trương để kéo nước trong tế bào ra ngoài như trong phù não cấp.

Nước muối sinh lý được sử dụng rất nhiều trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, nước muối sinh lý là gì, nước muối sinh lý có tác dụng gì và trên thị trường có những loại nước muối sinh lý nào, thì không phải ai cũng nắm rõ.

Nước muối sinh lý là gì?

Nước muối sinh lý là dung dịch muối Natri Clorua 0.9%, gọi là “sinh lý” vì đây là dung dịch đẳng trương, có áp suất thẩm thấu tương đương với cách dịch của cơ thể (máu, nước mắt,…) trong điều kiện bình thường. Để tạo ra nước muối sinh lý, người ta hòa tan 9g muối tinh khiết với 1 lít nước cất. Tuy thành phần và cách bào chế đơn giản, nhưng để tạo ra một sản phẩm nước muối sinh lý đạt tiêu chuẩn cần phải đảm bảo rất nhiều yếu tố từ nguyên liệu muối phải đảm bảo sạch, không tạp chất, không nhiễm khuẩn, nước cất phải đạt chuẩn, dụng cụ pha chế phải đảm bảo sạch, quá trình thao tác cân đong phải chuẩn để nước muối đúng nồng độ, khu vực pha chế phải vô khuẩn,… Một số gia đình có thói quen tự pha chế được muối sinh lý để sử dụng, các mẹ cần lưu ý những vấn trên, vì nếu quá trình thao tác không đảm bảo, có thể vô tình đưa vi khuẩn sâu vào cơ thể khi sử dụng. Sử dụng các loại nước muối được các công ty dược phẩm sản xuất là một lựa chọn an toàn hơn, vì các sản phẩm này được sản xuất theo các dây chuyền hiện đại, khép kín, tuân theo các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về độ vô khuẩn. Nước muối sinh lý trên thị trường hiện có các dạng bào chế chính là: Chai dung dịch tiêm truyền: dùng tiêm truyền trực tiếp, có độ vô khuẩn cao, thường ở dạng chai 100ml, 250ml, 500ml. Lọ nước muối sinh lý nhỏ mắt, nhỏ mũi, nhỏ tai thường sản xuất dạng lọ 10ml, trong đó nước muối nhỏ mắt được sản xuất theo tiêu chuẩn thuốc nhỏ mắt, có độ vô khuẩn cao nhất, tương đương thuốc tiêm truyền. Nước muối sinh lý nhỏ mắt có thể dùng nhỏ mũi, nhỏ tai nhưng tuyệt đối không được làm ngược lại. Khi lựa chọn nước muối sinh lý nhỏ mắt, phải chọn đúng loại có ghi “thuốc nhỏ mắt” hoặc có biểu tượng con mắt trên nhãn thuốc, để đảm bảo sử dụng đúng loại sản xuất dùng cho mắt. Nước muối sinh lý dùng rửa vết thương, súc miệng, thường được đóng ở dạng chai lớn 500ml. Tuy không yêu cầu vô khuẩn cao như thuốc tiêm truyền, thuốc nhỏ mắt nhưng loại nước muối sinh lý dùng ngoài này vẫn phải đảm bảo các tiêu chí của thuốc dùng ngoài về độ tinh khiết, độ vô khuẩn. Ngoài ra, các loại nước muối sinh lý nhập khẩu như nước muối sinh lý của Nhật, nước muối sinh lý của Mỹ còn có thêm dạng bào chế nước muối đơn liều. Nước muối được đóng trong các ống nhỏ 5ml cho một lần sử dụng. Dạng nước muối đơn liều này có nhiều ưu điểm, chỉ sử dụng một lần nên hạn chế sự nhiễm khuẩn khi dùng lọ dung tích lớn trong nhiều ngày. Dạng đầu ống thường có thiết kế bo tròn, rất an toàn khi dùng nhỏ mũi, rửa mũi cho trẻ. Tuy nhiên, dạng nước muối sinh lý này có giá thành khá cao.

Nước muối sinh lý có tác dụng gì?

Nước muối sinh lý có rất nhiều công dụng, dạng dung dịch nước muối sinh lý tiêm truyền dùng trong các trường hợp cơ thể cần bổ sung nước, điện giải như khi bị nôn, tiêu chảy,….. Khi tiêm truyền, bác sĩ có thể chỉ định pha thêm vào nước muối sinh lý các loại thuốc có công dụng điều trị, tốc độ truyền dịch được điều chỉnh mức độ phù hợp để thuốc vào cơ thể bệnh nhân đạt nồng độ tối ưu. Nước muối sinh lý dùng vệ sinh mắt: Nước muối sinh lý giúp làm sạch các chất bẩn trên bề mặt, giữ ẩm và làm dịu mắt. Khi trẻ mới ra đời, mắt trẻ còn dính rất nhiều sản dịch, nước mắt của trẻ chưa phát triển nên không thể tự làm sạch được. Do đó, các cần vệ sinh mắt thường xuyên cho trẻ bằng nước muối sinh lý trong ba tháng đầu để bảo vệ mắt. Ngoài ra, nếu mắt trẻ có dấu hiệu viêm nhiễm, đau mắt đỏ, đổ gỉ mắt,… cha mẹ cần dùng nước muối sinh lý để nhỏ mắt cho trẻ, dùng khăn mềm lau sạch, sau đó mới dùng các thuốc điều trị. Việc sử dụng nước muối sinh lý để rửa sạch mắt trước giúp thuốc điều trị phát huy hiệu quả tốt hơn. Với trẻ lớn hơn, có thể thỉnh thoảng nhỏ mắt bằng nước muối sinh lý khi đi đường xa nhiều bụi bặm, sau khi bơi,.. để loại bỏ bụi, chất nhầy thừa nhằm ngăn ngừa các bệnh nhiễm khuẩn mắt. Dùng nước muối sinh lý để vệ sinh mũi họng khi bị viêm mũi họng hoặc viêm đường hô hấp. Rửa mũi bằng nước muối sinh lý giúp loại bỏ chất nhầy, làm mũi thông thoáng giúp trẻ dễ thở hơn. Nên lựa chọn loại lọ nước muối sinh lý nhỏ mũi có dạng đầu bo tròn để không làm tổn thương niêm mạc mũi khi rửa mũi cho trẻ. Tránh dùng loại lọ có đầu vát nhọn hoặc dùng xi lanh. Nếu dịch nhầy của trẻ quá đặc và nhiều, có thể nhỏ mũi bằng nước muối sinh lý kết hợp dùng dụng cụ hút mũi, quá trình thao tác phải nhẹ nhàng để tránh làm đau trẻ, dụng cụ hút mũi sau khi dùng phải vệ sinh sạch sẽ. Nước muối sinh lý để rửa tai trong các trường hợp tai bị viêm nhiễm, nhỏ 1-2 giọt vào tai sau đó dùng tăm bông sạch lau khô. Có thể dùng nước muối sinh lý làm sạch trước khi dùng các thuốc nhỏ tai điều trị đặc hiệu, giúp thuốc phát huy tác dụng tốt hơn. Nước muối sinh lý giúp rửa vết thương, loại bỏ chất bẩn và vi khuẩn trên bề mặt. Bác sĩ có thể chỉ định các dung dịch sát khuẩn sử dụng kèm với nước muối, hoặc nếu tình trạng vết thương ngoài da nhẹ, có thể dùng đơn độc nước muối, vết thương có thể tự khỏi nhờ sức đề kháng của cơ thể. Nước muối sinh lý dùng súc miệng giúp loại bỏ các vi khuẩn vùng hầu họng, bảo vệ niêm mạc họng, ngăn ngừa viêm nhiễm.

Sử dụng nước muối sinh lý đúng cách

Nước muối sinh lý tuy có rất nhiều tác dụng, tuy nhiên việc sử dụng chỉ mang lại hiệu quả nếu loại nước muối bạn sử dụng đảm bảo chất lượng và được sử dụng đúng cách. Hiện tại, do nhu cầu cao về nước muối sinh lý trên thị trường, nên có một số nhà sản xuất vì lợi nhuận đã sản xuất ra các loại nước muối không đảm bảo, điều kiện nhà xưởng không đảm bảo vệ sinh, nguyên liệu đầu vào kém chất lượng. Một số loại nước muối sinh lý khi đăng ký lưu hành trên thị trường không đăng ký là thuốc mà đăng ký là mỹ phẩm, áp dụng các tiêu chuẩn thấp hơn trong quá trình sản xuất nên chất lượng nước muối ẩn chứa rất nhiều nguy cơ cho sức khỏe. Người tiêu dùng khi lựa chọn nước muối, dù là nước muối dùng ngoài để rửa vết thương hay súc miệng, cũng cần chọn các sản phẩm từ những nhà sản xuất có uy tín, sản phẩm có số đăng ký lưu hành là thuốc, đầy đủ thông tin về ngày sản xuất, hạn sử dụng, về cảm quan nước muối sinh lý trong suốt, không màu. Nếu chọn nước muối sinh lý nhập khẩu như nước muối sinh lý của mỹ, nước muối sinh lý của nhật thì nên tìm hiểu thông tin sản phẩm thật kỹ, nên mua ở các quầy thuốc, nhà thuốc uy tín để có được sản phẩm đảm bảo chất lượng. Các lọ nước muối sinh lý dùng để nhỏ mắt, nhỏ mũi, nhỏ tai, chỉ sử dụng 2-3 tuần sau khi mở nắp, không nên dùng lâu hơn vì lọ thuốc sẽ có nguy cơ cao nhiễm khuẩn. Chỉ dùng nước muối sinh lý khi cần thiết, không được lạm dụng, đặc biệt là đối với trẻ em. Nếu sức khỏe trẻ bình thường, không nên rửa mũi trẻ bằng nước muối sinh lý hằng ngày. Việc rửa mũi thường xuyên sẽ làm mất đi lớp chất nhầy bảo vệ niêm mạc mũi, làm khô rát, tổn thương niêm mạc và tăng nguy cơ nhiễm trùng. Nhỏ mắt cho trẻ thường xuyên bằng nước muối nếu mắt trẻ không bị viêm nhiễm cùng là điều không cần thiết. Rửa mắt cho thường xuyên sẽ làm khô mắt, tăng nguy cơ viêm giác mạc và nhiễm trùng mắt. Như vậy, nước muối sinh lý rất tốt, có rất nhiều tác dụng, nếu lựa chọn được sản phẩm nước muối tốt và sử dụng đúng cách, không lạm dụng sẽ mang lại rất nhiều hiệu quả, giúp bảo vệ sức khỏe cả gia đình. Nếu có triệu chứng bất thường, bạn nên được thăm khám và tư vấn với bác sĩ chuyên khoa.